فرآیند ترخیص کالا از گمرک در ایران بر اساس سیستم مدیریت ریسک انجام می‌شود. این سیستم کالاها را پس از اظهار در سه مسیر اصلی قرار می‌دهد: سبز، زرد و قرمز. هر مسیر نشان‌دهنده میزان ریسک کالا و سطح بازرسی مورد نیاز است. قرار گرفتن در مسیر زرد یا قرمز معمولاً باعث تأخیر در ترخیص، افزایش هزینه‌ها و گاهی حتی توقف کالا در انبار می‌شود. اما سؤال اینجاست که چگونه می‌توان از قرار گرفتن در این مسیرها پیشگیری کرد؟ در این مقاله از ترخیص بار به بررسی عوامل مؤثر و راهکارهای کاربردی برای ورود به مسیر سبز می‌پردازیم.
مسیرهای گمرکی چیست؟
سیستم گمرک الکترونیکی ایران (EPL) برای مدیریت بهتر حجم بالای کالاهای وارداتی، مسیرهای مختلفی را برای ارزیابی و ترخیص تعیین کرده است:
- مسیر سبز: کالاهایی که دارای مدارک کامل و سوابق مثبت هستند و نیازی به بازرسی فیزیکی ندارند.
- مسیر زرد: نیاز به بررسی اسناد و گاهی تطبیق جزئی کالا با مدارک دارند.
- مسیر قرمز: کالاهایی با ریسک بالا که حتماً باید مورد بازرسی فیزیکی و کنترل دقیق قرار گیرند.
هدف اصلی این تفکیک، تسریع ترخیص کالاهای کم‌ریسک و تمرکز بازرسی‌ها بر کالاهای مشکوک است.
چرا برخی محموله‌ها وارد مسیر زرد یا قرمز می‌شوند؟
دلایل متعددی باعث می‌شود محموله به‌جای مسیر سبز، وارد مسیرهای حساس‌تر شود. از جمله:
- ناقص بودن مدارک یا اشتباه در اظهارنامه
هرگونه مغایرت بین اظهارنامه و مدارک حمل (مثل فاکتور، پکینگ لیست یا بارنامه) باعث می‌شود سیستم کالا را در گروه پرریسک قرار دهد. - عدم تطابق تعرفه (HS Code)
اگر کد تعرفه کالای وارداتی به‌درستی انتخاب نشده باشد، احتمال ورود به مسیر زرد یا قرمز بسیار زیاد است. این خطا معمولاً در کالاهای با کاربرد دوگانه یا جدید رخ می‌دهد. - نداشتن سابقه مثبت واردکننده
واردکنندگانی که تازه فعالیت خود را آغاز کرده‌اند یا سابقه تخلف دارند، معمولاً از مسیرهای زرد و قرمز عبور می‌کنند تا اطمینان گمرک از صحت فعالیت آن‌ها افزایش یابد. - نوع و حساسیت کالا
برخی کالاها به‌صورت پیش‌فرض در مسیر قرمز قرار می‌گیرند؛ مانند دارو، تجهیزات نظامی، مواد شیمیایی خطرناک، لوازم پزشکی یا کالاهای دارای یارانه دولتی. - ریسک کشور مبدأ یا مسیر حمل
کالاهایی که از کشورهایی با سطح ریسک بالا وارد می‌شوند (از نظر تحریم یا قاچاق)، احتمالاً در مسیر قرمز قرار می‌گیرند.
راهکارهای عملی برای جلوگیری از ورود به مسیر زرد و قرمز
۱. تکمیل دقیق مدارک
قبل از ثبت سفارش، حتماً تمام مدارک شامل فاکتور، لیست بسته‌بندی، بارنامه و مجوزها را بررسی کنید. کوچک‌ترین خطا در مقادیر، وزن یا تعداد می‌تواند باعث تغییر مسیر شود.
۲. انتخاب صحیح کد تعرفه گمرکی
در تعیین HS Code دقت کنید. استفاده از خدمات کارشناسان ترخیص یا مشاوران گمرکی به شما کمک می‌کند کالای خود را با تعرفه صحیح اظهار کنید.
۳. استفاده از کارت بازرگانی معتبر
داشتن کارت بازرگانی فعال با سابقه مثبت و بدون بدهی مالیاتی، امتیاز ویژه‌ای در سیستم ریسک گمرک محسوب می‌شود و احتمال مسیر سبز را بالا می‌برد.
۴. همکاری با شرکت‌های حمل و ترخیص معتبر
کار با شرکت‌های باتجربه مثل ترخیص بار، که فرآیندهای گمرکی را به‌صورت دقیق و قانونی انجام می‌دهند، تأثیر مستقیمی در اعتبار پرونده شما دارد.
۵. ثبت سوابق مثبت در سامانه EPL
گمرک ایران سابقه فعالیت واردکنندگان را بررسی می‌کند. هر بار که بدون تخلف کالا را ترخیص کنید، امتیاز مثبت می‌گیرید و در دفعات بعدی احتمال قرارگیری در مسیر سبز افزایش می‌یابد.
۶. شفافیت در ارزش‌گذاری کالا
از اعلام ارزش واقعی کالا اطمینان حاصل کنید. کم‌اظهاری یا بیش‌اظهاری از عوامل اصلی ورود به مسیر قرمز است و حتی می‌تواند به ضبط کالا منجر شود.
اگر بار شما وارد مسیر زرد یا قرمز شد، چه باید کرد؟
اگر کالای شما وارد مسیر زرد شد، بررسی مدارک و گاهی نمونه‌برداری انجام می‌شود. در این حالت، همکاری سریع با کارشناسان گمرک و ارائه پاسخ دقیق به استعلام‌ها باعث تسریع کار خواهد شد.
در مسیر قرمز، بازرسی فیزیکی کامل انجام می‌شود. در این وضعیت، آماده‌سازی کامل مدارک و حضور نماینده قانونی می‌تواند از بروز تأخیر و هزینه اضافی جلوگیری کند.
جمع‌بندی
سیستم مسیرهای گمرکی ابزاری برای مدیریت ریسک و جلوگیری از تخلف است. اگرچه قرار گرفتن در مسیر زرد یا قرمز همیشه به معنای مشکل نیست، اما با رعایت چند اصل ساده—مانند شفافیت مدارک، اظهار دقیق، و همکاری با شرکت‌های معتبر—می‌توان احتمال آن را تا حد زیادی کاهش داد.
هدف هر واردکننده موفق، ترخیص سریع و کم‌هزینه در مسیر سبز است، و رسیدن به این هدف با دقت، نظم و تجربه کاملاً ممکن است.